Jałowość a sterylność. Jakie są między nimi różnice?

autor zdjęcia: babsi_w

W laboratoriach, placówkach medycznych oraz rozmaitych gabinetach (zabiegowych, stomatologicznych, ale także kosmetycznych lub tatuażu) szczególnie istotne jest zachowanie odpowiedniego poziomu higieny pracy. W tym celu stosuje się takie procedury jak dezynfekcja oraz sterylizacja pomieszczeń i wyjaławianie narzędzi. Mają one na celu eliminację drobnoustrojów - zarówno w formie wegetatywnej, jak i przetrwalnikowej. Te bowiem są przyczyną zakażeń, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Co w praktyce znaczy sterylność i jałowość? Czym różnią się od siebie?

Jałowość i sterylność - co to jest?

Pojęcia jałowości i sterylności używane są zazwyczaj zamiennie. Oznaczają nieobecność zdolnych do życia drobnoustrojów w formie wegetatywnej lub przetrwalnikowej w danym materiale. W celu jej zapewnienia podejmuje się szereg działań odkażających, takich jak aseptyka i antyseptyka.

Aseptyka to postępowanie, które ma zapewnić jałowość pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych, a także leków i innych przedmiotów. Pozwala to nie dopuścić do kontaktu drobnoustrojów z organizmem człowieka. W tym celu stosuje się takie procedury jak dezynfekcja powierzchni czy narzędzi za pomocą odpowiednich preparatów, a także sterylizacja narzędzi (w tym wyjaławianie suchym, gorącym powietrzem lub parą wodną pod ciśnieniem z wykorzystaniem takich urządzeń, jak różnego typu sterylizatory). Skuteczność tych procedur jest na bieżąco monitorowana za pomocą różnego rodzaju testów do kontroli sterylizacji, przeznaczonych zarówno do codziennego stosowania, jak i kontroli przeprowadzanych co tydzień lub co miesiąc.

Antyseptyka z kolei to procedury mające na celu zapobieganie np. zakażeniom ran poprzez niszczenie drobnoustrojów znajdujących się w ranach, na skórze lub błonach śluzowych. Najczęściej w tym celu stosuje się preparaty, które w odpowiednich stężeniach wywierają niszczący wpływ na bakterie, wirusy oraz grzyby.

Dezynfekcja i sterylizacja a jałowość

Mianem jałowego (sterylnego) można określić przedmioty poddane procesowi sterylizacji (wyjałowienia). Konieczne jest przy tym odróżnienie ich od sprzętów, które zostały zdezynfekowane.

Pojęcie dezynfekcji odnosi się bowiem do usunięcia form wegetatywnych bakterii, wirusów oraz grzybów, co znacząco redukuje ryzyko zakażenia. Poddany jej sprzęt nie musi być jednak jałowy - pozostają bowiem przetrwalnikowe formy drobnoustrojów. Te z kolei w sprzyjających warunkach mogą ulec przekształceniu w formę wegetatywną.

Jedynie sterylizacja zapewnia jałowość sprzętu lub powierzchni. Niszczy te formy życia, które nie zostały usunięte podczas procesu dezynfekcji. Co ważne, ta ostatnia musi poprzedzać proces wyjaławiania. Tylko przestrzeganie tej zasady zapewnia pełną czystość mikrobiologiczną.

Dezynfekcja sprzętów i powierzchni przeprowadzana jest na różne sposoby (można tu wymienić m.in. stosowanie preparatów chemicznych, zawierających np. alkohol lub fenole, lampy do dezynfekcji itp.). Wśród metod sterylizacji z kolei najskuteczniejsza jest metoda wykorzystująca gorącą parę wodną pod ciśnieniem, jak ma to miejsce w przypadku wykorzystania autoklawów.

Jałowość - znaczenie

Jałowość bakteriologiczna to element, który ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa zabiegów przeprowadzanych w danym gabinecie lub salonie kosmetycznym. Duża rotacja ludzi i procedury, które często wiążą się z naruszeniem ciągłości powłok skórnych - to wszystko stwarza ryzyko zakażenia drobnoustrojami. Co ważne, narażeni są nie tylko pacjenci czy klienci, ale także personel. Bakterie i inne zarazki przenoszone są drogą kontaktową (na przykład przez odzież, narzędzia czy zanieczyszczenia), drogą kropelkową, a także na cząstkach pyłu. Dlatego tak ważne jest podejmowanie działań takich jak sterylizacja i dezynfekcja, by zapewnić niezbędną czystość oraz sterylność narzędzi i pola zabiegowego. Tylko to bowiem pozwala na zredukowanie do minimum ryzyka wystąpienia tych powikłań po zabiegu, które spowodowane są obecnością drobnoustrojów.